Pokój w Nystad (fiń. Uudenkaupungin Rauha) został podpisany przez Szwecję i Carstwo Rosyjskie 10 września (30 sierpnia wg kalendarza juliańskiego) 1721 w Uusikaupunki (szw. Nystad) na zachodnim wybrzeżu Finlandii. Zakończył on III wojnę północną.
III wojna północna (wielka wojna północna) toczyła się w latach 1700–1721 pomiędzy Królestwem Danii i Norwegii, Rosją, Saksonią, Prusami i Hanowerem (od 1715) z jednej strony a Szwecją z drugiej. Rzeczpospolita Obojga Narodów formalnie pozostawała neutralna aż do 1704 roku, ale faktycznie znaczna część walk toczyła się na jej terytorium i jej kosztem już od 1700 roku. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.
August II na obrazie Louis de Silvestre
August II (1697–1733) rozpoczął starania o nabytki nadbałtyckie. Już w podpisanych pactach conventach zobowiązywał się do odzyskania utraconych ziem Rzeczypospolitej. Po odzyskaniu dla Polski Podola (pokój karłowicki w 1699 roku), uwagę swą skierował na Inflanty.
Pokój w Karłowicach został podpisany 26 stycznia 1699, w mieście, które obecnie nazywa się Sremski Karlovci. Kończył on wojnę pomiędzy państwami Ligi Świętej (Państwo Kościelne, Republika Wenecka, Monarchia Habsburgów, Rzeczpospolita Obojga Narodów i Carstwo Rosyjskie) a Imperium Osmańskim i jego lennikami (głównie Chanatem Krymskim).
Zamykał on wojnę rozpoczętą nieudaną wyprawą wezyra Kara Mustafy pod Wiedeń w 1683 (Rosja przystąpiła do tej wojny od 1686, czyli od pokoju Grzymułtowskiego).
Państwa tworzące Ligę północną zmierzały do osłabienia pozycji Szwecji nad Bałtykiem. August II liczył na odzyskanie Inflant, które miały stanowić dziedziczne władztwo Wettynów. Król zamierzał dzięki tej zdobyczy wzmocnić władzę monarszą w Polsce. Elektor saski wszedł w sojusz z Danią i Rosją.
W 1700 r. saski atak na Inflanty rozpoczął III wojnę północną. August II przystąpił do wojny bez zgody sejmu. Rzeczpospolita nie była oficjalnie stroną konfliktu. Król Szwecji Karol XII bardzo szybko pobił Duńczyków i skierował się przeciwko Rosji, którą pokonał w bitwie pod Narwą. W 1701 r. armia szwedzka wkroczyła w granice Rzeczypospolitej.
Wojna ta zakończyła się zwycięstwem armii rosyjskiej. Na mocy postanowień pokoju, Szwecja utraciła na rzecz Rosji: Ingrię, Karelię z miastem Wyborg, Estonię i Inflanty. Szwecja zobowiązana była również do wypłaty reparacji wojennych.
Wcześniej, na mocy innych traktatów zawartych w latach 1719-1720, Szwecja utraciła również na rzecz:
- Hanoweru: Księstwo Bremy;
- Prus: wschodnią część Pomorza Szwedzkiego ze Szczecinem i wyspą Uznam;
- Królestwa Danii i Norwegii: rejon Guovdageaidnu Kautokeino i Karasjok.
Skutki
- Szwecja przestała być potęgą europejską, a stała się państwem o drugorzędnym znaczeniu.
- Rosja przez to otrzymała szerokie okno na świat poprzez dostęp do wybrzeży Bałtyku.
- Stała się (także dzięki reformom Piotra Wielkiego) w krótkim czasie największym mocarstwem w Europie na wschód od Łaby.
- Pokój w Nystad umożliwił oficjalną budowę i rozwój nowej stolicy państwa carów Petersburga, które to od 1703 roku było budowane dotychczas na okupowanym przez Rosjan terytorium szwedzkim.
- Saksonia pozostała formalnie w stanie wojny ze Szwecją do 1728, a Rzeczpospolita Obojga Narodów do 1732.
Pokój w Nystad (fiń. Uudenkaupungin Rauha)
August II Mocny, zwany także August II Sas
Jego starania o przyszłą koronę polską popierał cesarz Leopold I. Fryderyk August spisał swój program polityczny Jak Polskę przekształcić w kraj kwitnący i cieszący się szacunkiem u sąsiadów.
Jako element strategii zdobycia korony polskiej 2 czerwca 1697 r. w Wiedniu przeszedł na katolicyzm.
Elekcję Augusta II sfinansowały domy bankowe Issachara Berenda Lehmanna i Samsona Wertheimera. 27 czerwca 1697 roku ogłoszony został królem przez mniejszość szlachty, przekupionej przez Rosjan z polecenia cara Piotra I na sejmie elekcyjnym, po bardzo burzliwym, wielomiesięcznym interregnum, trwającym od śmierci Jana III Sobieskiego 17 czerwca 1696 roku.
Piotr I Aleksiejewicz Wielki – car Rosji od 1689 roku, a od 1721 cesarz. Syn Aleksego (1645-1676), z dynastii Romanowów.
Obwołany został carem przez Dumę bojarską po śmierci przyrodniego brata, bezdzietnego cara Fiodora III, wiosną 1682 roku. Pominięto przy tym prawo do tronu jego starszego brata przyrodniego, chorowitego Iwana Aleksiejewicza.
W 1697 roku uczestniczył incognito w wyprawie do krajów zachodnioeuropejskich pod nazwiskiem Piotr Michajłow. Odwiedził wówczas kraje Rzeszy, Holandię oraz Anglię, spotkał się z wieloma monarchami europejskimi, poznał stosunki społeczne krajów zachodnioeuropejskich, ich osiągnięcia techniczne, organizację społeczeństwa.
Po powrocie z rekonesansu zagranicznego i krwawym stłumieniu ostatniego buntu strzelców Piotr I zainicjował wdrażanie szerokich reform, mających na celu unowocześnienie państwa.
W roku 1724 wprowadził podatek pogłówny, który był podstawowym źródłem dochodów monarchii rosyjskiej aż do 1887 roku.
Następczynią Piotra została jego żona Katarzyna I, którą już w maju 1724 roku uczynił formalną współwładczynią Rosji.
Ulubiona postać historyczna Józefa Stalina i Władymira Putina,
O sukcesie Wettyna zdecydowały: szybkie wkroczenie do Rzeczypospolitej, jego wcześniejsze przejście na katolicyzm, przekupienie części szlachty na sejmie elekcyjnym i sprzeciw cara Rosji Piotra I przeciwko kandydaturze francuskiego księcia Conti. Nad granicę litewską ściągnięto korpus wojsk rosyjskich kniazia Michaiła Grigoriewicza Romodanowskiego, którego obecność miała wymusić rezygnację z kandydatury francuskiej.
W 1698 roku August II odbył tajną konferencję z Piotrem I w Rawie Ruskiej, gdzie omówiono plan wspólnej wojny zaczepnej przeciwko Szwecji. Król Polski rozpoczął z carem rosyjskim negocjacje traktatu o pomocy wzajemnej w razie buntu poddanych.
Od początku swojego panowania w Polsce August II Mocny zmierzał do uzyskania w obrębie terytorium Rzeczypospolitej obszaru, którym mógłby władać dziedzicznie. W myśl postanowień kapitulacji podpisanej ze szlachtą inflancką w 1699 roku zapewnił sobie władzę dziedziczną w Inflantach. Inicjatywą Augusta II było wznowienie w 1700 roku, w przymierzu Saksonii z Carstwem Rosyjskim, wojny ze Szwecją o Inflanty.
Walki w Polsce (1702-1706)
W lipcu 1701 roku Karol XII rozgromił Sasów w bitwie pod Rygą i zajmując Inflanty i Kurlandię wkroczył do Polski, która formalnie zachowała neutralność. W 1702 roku Karol XII w kwietniu zajął Wilno, a w dniu 23 maja dotarł do Warszawy nie napotykając większego oporu. Po zajęciu miasta Szwedzi ruszyli na południe, pokonując 19 lipca armię polsko-saską w bitwie pod Kliszowem. Szwedzi zajęli 7 sierpnia Kraków w wyniku czego spłonął Zamek na Wawelu, a następnie zaatakowali Saksonię.
W maju 1703 roku Szwedzi pobili Sasów pod Pułtuskiem, 16 września 1703 roku zajęli Poznań, a w październiku Toruń. Chociaż uzyskali poparcie polskiej szlachty, która zawiązała w lutym 1704 roku konfederację warszawską i która zdetronizowała Augusta II, nie udało im się zająć całego kraju, pomimo tego, że po bitwie pod Poniecem opanowali całą Wielkopolskę.
Konfederacja warszawska – konfederacja generalna zawiązana 16 lutego 1704 roku w Warszawie w czasie III. wojny północnej, grupująca przeciwników króla Augusta II Mocnego. Powstała w wyniku przekształcenia antysaskiej konfederacji wielkopolskiej. Zawiązana dwa dni po ogłoszeniu bezkrólewia w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, rozpoczęła pertraktacje o pokój i sojusz ze Szwecją.
Do przywódców konfederacji warszawskiej należeli: prymas Michał Stefan Radziejowski, wojewoda poznański Stanisław Leszczyński, marszałek Piotr Jakub Bronisz, Hieronim Augustyn Lubomirski i Jan Chryzostom Pieniążek. Rzeczywistym dyktatorem był jednak generał szwedzki Arvid Horn.
12 lipca 1704 roku w Warszawie generał Arvid Horn w obecności wojsk szwedzkich skłonił sejm elekcyjny do wyboru Stanisława Leszczyńskiego. Zmusiło to stronników saskich do zawiązania 20 maja 1704 roku przy Auguście II Mocnym konfederacji sandomierskiej. 30 sierpnia 1704 roku August II Mocny podpisał w Narwie sojusz z Piotrem I, który mocniej związał Rzeczpospolitą z Carstwem Rosyjskim.
Traktat narewski – sojusz zaczepno-odporny zawarty 30 sierpnia 1704 roku pod Narwą pomiędzy królem Augustem II Mocnym i Rzecząpospolitą a Piotrem I. W imieniu Augusta II traktat podpisał wojewoda chełmiński Tomasz Działyński. Ratyfikacji z zastrzeżeniami dokonała Walna Rada Warszawska w 1710.
Postanowienia
- Rzeczpospolita formalnie wchodziła do III wojny północnej w sojuszu z Carstwem Rosyjskim. Sojusz obowiązywał tylko przeciwko Szwecji i miał trwać aż do zakończenia wojny. Obie strony zobowiązywały się do niezawierania porozumień pokojowych bez porozumienia stron.
- Car zobowiązywał się zmusić Semena Paleja do zwrotu Rzeczypospolitej zajmowanych przez niego ziem na Ukrainie.
- Rosja wesprzeć miała Augusta II 12 tysięcznym korpusem posiłkowym i 200 000 rubli rocznego subsydium.
- Ponadto Piotr I obiecał po zakończeniu wojny przekazać Rzeczpospolitej Inflanty, tak jak przewidywał traktat preobrażeński z 1699 (obietnica nie została spełniona).
W tym samym roku zwolennicy króla Augusta II Mocnego zawiązali w Sandomierzu antyszwedzką konfederację sandomierską, która miała służyć walce z kandydatem Karola XII do tronu polskiego, Stanisławem Leszczyńskim. W czasach panowania Piotra I rosyjscy rezydenci posiadali w Rzeczypospolitej informatorów, głównie spośród ludności prawosławnej.
Konfederacja sandomierska zawarta 20 maja 1704 roku była odpowiedzią na zawiązaną w lutym tego roku w Warszawie konfederację warszawską (zainicjowaną w porozumieniu z Karolem XII, który zdetronizował Augusta II i pod naciskiem Szwedów przeprowadził wybory nowego władcy, którym został Stanisław Leszczyński).
Konfederacja sandomierska, założona przez panującego ówcześnie Augusta II, grupowała jego zwolenników głównie z Małopolski. Marszałkiem konfederacji sandomierskiej został Stanisław Ernest Denhoff. Wojna pomiędzy konfederacją sandomierską a warszawską trwała 3 lata (Wojna domowa w Polsce 1704-1706).
Zakończona zwycięstwem Leszczyńskiego, jej wynik został jednak odwrócony w 1709, po klęsce Szwedów w III wojnie północnej. Konfederacja sandomierska faktycznie istniała aż do 1717, kiedy to rozwiązał ją sejm niemy.
W sierpniu 1704 roku członkowie konfederacji sandomierskiej podpisali w Narwie układ sojuszniczy z władcą Rosji, carem Piotrem I, wypowiadając formalnie wojnę Szwecji. Z kolei po kolejnej zwycięskiej bitwie pod Warszawą w 1705 roku, przeciwnicy Augusta II Mocnego w lipcu wybrali na króla Stanisława Leszczyńskiego. W 1705 r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji.
Sejm niemy
Sejm niemy – jednodniowa sesja sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która miała miejsce 1 lutego 1717 w Warszawie, za panowania króla Augusta II Mocnego. Sejm ten został nazwany „niemym” z powodu niedopuszczenia posłów do głosu, w obawie przed zerwaniem obrad. Miał charakter sejmu pacyfikacyjnego kończącego czas walki króla ze szlachtą.
August II Mocny dążył do ściślejszego powiązania Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Elektoratu Saksonii, w której był dziedzicznym elektorem. Polska była wówczas pod ogromnym wpływem Carstwa Rosyjskiego, a August II dążył do zmniejszenia jego ingerencji w sprawy Rzeczypospolitej. Po wprowadzeniu wojsk saskich na tereny Polski, część szlachty (wspierana przez Rosję) zareagowała zawiązaniem w listopadzie 1715 konfederacji tarnogrodzkiej, czego skutkiem była wojna domowa.
Król, wraz ze szlachtą, w celu rozwiązania konfliktu, zwrócił się do cara Rosji, Piotra I. Skutkiem tego było wkroczenie wojsk rosyjskich na teren Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz układ między królem a szlachtą zawarty 3 listopada 1716 w Warszawie przy mediacji posła rosyjskiego Grzegorza Dołgorukiego, zatwierdzony później na jednodniowym sejmie, zwanym później niemym. Z powodu obaw przed jego zerwaniem nikomu oprócz przewodniczącego obradom marszałka Stanisława Ledóchowskiego oraz odczytujących nowe uchwały posłów nie wolno było się odzywać.
Wbrew powtarzanym w historiografii poglądom, Piotr I nie był gwarantem traktatu warszawskiego, do czego nie dopuścili król i konfederai. Natomiast 17 lutego 1720 car zawarł w Poczdamie układ z królem pruskim Fryderykiem Wilhelmem I, przewidujący wzajemną gwarancję dotychczasowego ustroju Rzeczypospolitej, w tym liberum veto i wolnej elekcji. De facto Rzeczpospolita stała się protektoratem carskim (de iure uchwalił to Sejm Repninowski), co widoczne było zwłaszcza w czasie elekcji 1733 kiedy wojska carskie narzuciły Augusta III oraz 1764, gdy w podobnym trybie objął tron Stanisław II August.
„Pośrednictwo, rzecz prosta, nie oznaczało gwarancji, niemniej stosunki po sejmie niemym ułożą się tak, iż bez zgody Rosji uchylenie przestarzałych przepisów 1717 r. okaże się niepodobieństwem.” (Dzieje Polski…”, s. 526).
Sejm „Repninowski”
Sejm „Repninowski” – sejm skonfederowany, zawiązany pod węzłem konfederacji radomskiej, zajął się rewizją reform dokonanych przez sejm konwokacyjny w 1764.
Poseł rosyjski Nikołaj Repnin polecił oddziałom wojsk rosyjskich Piotra Kreczetnikowa otoczyć miejsca obrad sejmików, tak by wybrani zostali kandydaci wskazani przez Rosjan, wyposażeni w instrukcje poselskie domagające się zawarcia traktatu gwarancyjnego z Rosją, równouprawnienia innowierców i przywrócenia swobód szlacheckich.Konfederacja radomska podjęła uchwałę uznającą wojska rosyjskie stacjonujące w Rzeczypospolitej za posiłkowe i prawdziwie Narodowi pomocne. Na sejmikach w Proszowicach i Oświęcimiu przedstawiciel rosyjski Osip Igelström kupował głosy drobnej szlachty.
Odbył się w latach 1767–1768 w Warszawie jako sejm delegacyjny, w asyście oddziałów wojsk rosyjskich, które otoczyły miasto. Pierwsza sesja miała miejsce 5 października 1767. Po bezprecedensowym porwaniu przez Nikołaja Repnina przywódców konfederacji radomskiej: biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego, hetmana polnego koronnego Wacława Rzewuskiego i jego syna Seweryna (przebywali na zesłaniu w Kałudze przez 5 lat) – sterroryzowany sejm doprowadził do równouprawnienia dysydentów.
Sejm wyłonił 71 osobową delegację, której udzielił pełnomocnictw do pertraktowania z posłem rosyjskim. W rzeczywistości lista jej członków była uprzednio przygotowana w kancelarii Nikołaja Repnina, który przejął kontrolę nad negocjacjami[6].
26 lutego 1768 uchwalono na nim prawa kardynalne, potwierdzające dotychczasowe przywileje ustrojowe szlachty w Rzeczypospolitej. Sejm wprowadził też pewne reformy: szlachcic za zabójstwo chłopa miał być karany nie grzywną zwaną główszczyzną, jak dotychczas, lecz „utratą własnej głowy swojej”,[7] zniesiono liberum veto na sejmikach szlacheckich, ograniczono je w Sejmie do materii status, uruchomiono mennicę, zgłoszono zamiar równouprawnienia innowierców i ograniczenia przywilejów kleru.
Gwarantką tych postanowień została cesarzowa Rosji Katarzyna II i od tego czasu Rzeczpospolita stała się de iure protektoratem Rosji.
Protest Józefa Wybickiego przeciw wszystkim aktom tego sejmu, uznawany jest za jedną z ostatnich pozytywnych prób zastosowania liberum veto.
Wolni z wolnymi, równi z równymi i zacni z zacnymi. 
Musisz się zalogować aby dodać komentarz.